Bål, sjusteinsovn og kokegrop i skogen

Det er november månad, og temperaturane byrjar å nærme seg null. Kanskje det byrjar å snø snart? Men det er ingenting som fortel oss at det er for seint å tilbringe fem dagar ute i skogen. 7 november dro friluftslivgjengen på B2 i Sogndal ut på tur. Vi skulle tilbringe fem dagar ute i skogen, og lære meir om grunnleggande og enkelt friluftsliv. Noko av programmet var bållaging, og lære å tilbrede mat på ulike måtar. La oss sjå på korleis vi kan eteblere ein leirplass med tanke på "sporlaus ferdsel". Deretter skal vi sjå på nokre moglegheitar for matlaging ute.



Bakkedekket fjerna, og vi

kan lage bål

Sporlaus ferdsel
Sporlaus ferdsel blir meir og meir aktuelt. Å ikkje etterlate seg synlege spor etter å ha oppholdt seg på eit område er viktig. Ta med boss vidare og rydd opp etter deg. Ved bållaging bør ein helst bruke etablerte leirplassar/bålgroper. Men dersom ein må lage ei ny bålgrop, bør ein gjere det på ein måte som gjer det enkelt å etterlate seg sporløs ferdsel. B2 gjengen etablerte ny leirplass. Vi skar ut ein stor firkant på bakken, og løfta av dette bakkedekket i heilheit. I gropa som dette etterlot seg, laga vi bål. Då vi forlot området gjømte vi steinane som var brukt til bålet, og la bakkedekket tilbake på plass. Om eit år vil ingen kunne synleg sjå at her ha vore bålplass.

Bakkedekket blir lagt tilbake på
plass når vi forlet området.

Dekket på plass. Vanskeleg
å sjå bålplassen



                            



Pizzasteiking i den varme ovnen

Sjusteinsovn
Dersom du vil bake brød, pizza eller andre matretter, kan ein lage ein sjusteinsovn. Etter å ha funne ein passande plass for bygging, må ein samle saman flate (minst 5 cm tjukke, slik at dei ikkje sprekk) og rektangulære steiner. Må ikkje nødvendigvis ha sju steiner. Så må vi bygge to kammer. Det første og nederse må vere så stort at det er plass til bålfyring inni. Det andre og øverste kammeret bør vere litt mindre, og vere mest mogleg tett. Jo mindre og tettare det er, dess betre effekt. Kammer to er sjølve ovnen, og ved å lage ei dør til den vil effekten bli best. Etter å ha fyrt i rundt ein time, vil ovnen byrje å bli klar til matlaging (Moe, 2011). Korti maten er ferdig, må ein berre følgje med på etterkvart.



Kokegrop
Ein annan måte å tilbrede f.eks kjøt på, er å lage ei kokegrop. Dette er ei urgamal matlagingteknikk, der ein kan tilbrede alt frå kjøtt, fisk, grønnsaker og brød (Brugge, Glantz og Sandell, 1999). Når ein skal lage kokegropa grev ein eit hol i bakken. Størrelsen avhenger av størrelsen på maten som skal nedi. Veggane og botn i holet skal dekkast med stein. Så skal ein lage eit bål oppi steingropa, som skal varme opp steinane. Etterkvart må ein også hive steinar oppå eller rundt bålet, for slik å varme steinar som skal ligge oppå maten. Etter å ha fyrt i ein til to timar er gropa klar. Då skal ein fjerne bål og gnister frå gropa, legge maten nedi (eks lammelår i aluminuimsfolie) og legge varme steinar oppå. All mat må vere i kontakt med varme steinar. Til slutt legg ein oppå jord og grus, slik at gropa blir tett. No skal maten ligge nedi her til den er ferdig. Grunnregelen for tid er ein time per kg kjøt (Brugge, Glantz og sandell, 1999).

Lammelår klar
i kokegropa

Ferdig lammelår.



Kokegropa dekka med
varme steinar og jord.



Sporlaus ferdsel er svært viktig. Å føle at ein ferdast i uberørt natur er fantastisk. Det er fleire enn oss sjølve å ta hensyn til. Å etterlate eit område slik vi sjølv vil finne eit område, er ein fin regel. Med hensyn til sjusteinsovn og kokegrop, kan det vere lurt å bruke allereie etablerte bålplassar. Det å lære å lage mat på andre måtar enn bruk av primus eller kun eit bål, er kjempekjekt. Ein får ei større kjensle av å kjenne og meistre naturen. Maten blir og ofte betre enn mat vi lagar heime i elektrisk ovn.

Turens meny:

Dag 1: Middag: Grønnsaksuppe med kjøttdeig og potetstappe. Pinnebrød som tilbehør.

           Dessert: Uthola appelsin fylt med browniedeig, innpakka i folie og lagt på bål.

Dag 2: Lammelår laga i kokegrop. Grønnsaker i aluminuimsfolie på bål som tilbehør.

Dag 3: Middag: Laks i folie, med grønnsaker og potetmos.

           Dessert: Pære, ingefær, sukker og kanel i folie. Vaniljekesam som tilbehør.

Dag 4: Pizza, laga i sjusteinsovn.

Ferdigsteikt browniekake
inni appelsina

Varme pærer med
vaniljekesam

  

Kilder:

Brugge, B, Glantz, M, Sandell, K (1999). Friluftslivets pedagogik. For kunskap, kansla og livskvalitet. Liber. Stockholm.

Moe, N (2011). Den naturlige skolesekken. Levert av Oslofjordens Friluftsråd. Sjusteinsovn. (Internett) Tilgjengeleg på http://www.natursekken.no/c1187998/forsok/vis.html?tid=1400068&within_tid=1399355. (Besøkt 12 november 2011)

Nytt vennskap gjennom leik

Å reise på ein tur med ukjendte folk kan vere veldig spennande. Skuldrene blir litt høgare, og nervene får kjørt seg. 12-14 oktober tok to B3 friluftsliv studentar med seg ei gruppe på 7 elevar ut på tur. Dei fleste hadde ikkje kjendskap til dei andre i gruppa, så her var det store moglegheitar for å skaffe seg nye vener. Men korleis kan ein på best mogleg måte lause opp ei spent stemning i ei gruppe med nervøse menneske? Å bryte den første barrieren kan vere ei utfordring. Ein god ide kan då vere å setje igong ein leik. Men kva er det som gjer leiken til eit godt alternativ som isbrytar?


Lat oss byrje byrje med eit eksempel på leik, "pinneleiken". Her dannar alle deltakarene ein sirkel med ei armlengdes avstand. Ved hjelp av ein pinne (20-40 cm lang) som er spiss i eine enden, skal deltakarane forflytte seg i etterkvart vanskelege posisjonar. Pers 1 byrjar, og sender pinnen, med spissen ned, mot bakken og sidemannens føtter. Dersom pinnen blir ståande i bakken, og den andre enden treff sidemannens fot dersom  pinnen blir lagt parallelt med bakken frå ståpunktet, må vedkommande flytte foten til punktet der pinnen sto. Slik fortsett det rund i sirkelen, gang på gang. Ved berøring med hendene i bakken, eller ved fall er deltaker ute. Vinnaren er den som står igjen til slutt. Denne leiken blei brukt på turen til B3 studentane. Latteren runga høgt, og ein merka korleis samhaldet bygde seg opp. Alle blei inkludert, og fekk kjensla av å vere ein del av eit morosamt fellesskap. Leik blir av mange pedagogar beskrevet som ein utmerka metode for å tileigne seg læring. Som oftast er dette i samanheng med faglære, men vi kan og bruke leik som ein metode for å skaffe oss sosiale kontaktar.

Brattenborg og Engebretsen (2007) nemnar ulike grunnar til at leiken kan ha beydning for læring. Nokre av desse grunnane er og viktige i "å lære å kjenne" fasen. Her kan leiken blant anna skape evne til problemløysing, gi språkstimulering, kreativitet og fantasi, sjølvtillitt og sjølvbilete. I tillegg er den og ei viktig brikke i sosialiseringsprosessen.

Den anspente stemninga, usikkerheita og nervøsiteten som finnst i ei gruppe med mange ukjende menneske er stor. Dette kan skape problem for mange. Dei blir ordfattige, handlingslamma og føler seg ille til mote. Ein leik kan klare å bryte isen, og få stemninga på eit meir behageleg og naturleg nivå. Når leiken er komen igong, vil deltakarane bli meir og meir engasjert. Etterkvart som leiken tek form, vil alle gløyme nervøsitet og alvorlegheita, og heller gi seg hen til leiken. Det store usikkerheits-problemet er løyst, no byrjar alle å bli varme i trøya.

Ein leik består som oftast av bestemte reglar. Her kan deltakarane vere enige og uenige. Men det viktigaste er at det skapar samtalar, debattar og diskusjonar. Både før leiken startar, men og undervegs, vil dei fleste ha ulike meiningar om gjennomføringa. No er det skapt eit samtaleemne som alle kan delta i. Personlege erfaringar visar til det samme. Her kjem ein ofte i snakk med personar ein elles ikkje ville hatt så mykje å snakke med om. Alle blir engasjerte, og deltek aktivt.

Ein leik har mange moment. Som i "pinneleik" eksempelet, er det ikkje berre reglar det dreiar seg om. Her må ein vere kreativ og fantasifull for å klare å få ut dei andre deltakarane. Kreativitet og fantasi er ofte grunnsteinen i mykje latter og moro. Morosmane situasjonar oppstår etterkvart som ulike ting skjer. Hendingar byggjer gjerne på tidlegare hendingar. Slik får ein eit fellesskap, ved å komme på ting ilag med dei andre i gruppa.

Sjølvtillitt er ikkje det vi har mest av når vi møter ei gruppe med ukjende menneske. Men det er ei veldig viktig brikke hos alle for å føle seg komfortabel, og for å klare å ta dei første stega i det ukjendte terrenget. Berre det å meistre ein leik kan starte å gi oss litt sjølvtillitt. Her er det ikkje kvart enkelt individ på bar bakke som blir i fokus. I leikein er det individa som ein del av eit fellesskap som blir fokuset. I dette fellesskapet vil skuldrene bli senka. Slik får vi gradvis tilbake sjølvtillitten vår.

 

"I leken får problemer vinger". Dette ordtaket til Erik Lerdahl (2011) er svært forklarande på kvifor leik er ein isbrytar. Alle i ei ukjendt gruppe blir ofte litt tilbakehaldane, og føler på den spente stemninga. Dei tenker konsekvenser av sine eigne handlingar, og korleis dei framstår for resten av gruppa. Leiken manglar alle denne konsekvenstrenkinga, og inneheld ikkje den skumle alvorlegheita. Her kan ein finne fram det uredde og naturlege barnet i seg sjølv, og la lyst og glede ta over styringa. Å føle at ting er naturleg og ikke påtvunge er viktig. Gjennom leik kan ein få opplevingar ein elles ikkje ville fått, og sosialiseringsprosessen vil føles komfortabel og naturleg.

Turens meny

Dag 1: Taco. (Varma lefser og kjøttdeig i aluminiumsfolie på bål)

Dag 2: Ørret, potet og grønnsaker i aluminiumsfolie på bål.

Laksemiddag

Taco

Kilder:

Brattenborg, S og Engebretsen, B (2007). Innføring i kroppsøvingsdidaktikk. Høyskoleforlaget, Kristiansand.

Lerdahl, E (2011). Lek. Sitater (internett). Tilgjengeleg på http://www.ordtak.no/index.php?v=sitat&emne=Lek. Besøkt 15 oktober 2011.

 

Alpine farar: til og frå bre.

Kva er det som lokker folk til breer? Kva er det som er så spennende med store isfjell? Her er det mange svar, alt etter kven ein spør. Men eit felles svar er all mystikken, spenninga, og det usikre rundt desse fenomena. 19-23.09.11 var B2 friluftsliv ved høgskulen i Sogndal  i 5 dagar på Jostedalsbreen for breundervisning. Då fekk vi inn med teskei at all denne mystikken ikkje berre bør beundrast. Breear byr på mange alpine farar, ofte farar ein ikkje tenkjer over i det heile tatt..

Nigardsbreen

Du har kanskje aldri tenkt på det før, men ifølge boka Breboka, håndbok i brevandring, skriv Haslene (2008) at dei fleste ulykker skjer til og frå breen. Når ein skal på bre er det der dagens fokus ligg, og det er mot sjølve breen vi rettar den meste av oppmerksamheita vår til. Vi må tenke over farar og konsekvensar av moglege ulykker på sjølve breen. Av denne grunn er det lett for å gløyme at vi også skal komme oss til og frå breen ..


Du stig ut av bilen, og kan nesten ikkje vente med å kome fram til breen. Ein halvtimes gange før ein når brefronten, høres ut som ein evigheit. Du byrjar å gå, og kjem i snakk om den trivelege hytteturen forrige veke. Plutseleg sklir du på ein stein, og deiser i bakken. Steinen var ikkje noko skremande hinder, men den var sleip og glatt. Stegjerna som du holdt i hånda landa heldigvis ved sidan av steinen, og ikkje under deg. Men isøksa som du berre hadde slengt oppi sekken, klarte å skjære seg eit lite hol ut av sekken. Heldigvis var det bladet som var øvst, og ikkje piggen. Den kunne truffe deg i bakhovudet. Du reisar deg opp igjen, og festar så stegjern og isøks skikkeleg, slik som du hadde tenkt til når du kom til breen.





 








 

 

.








Etter ein dag med mange utfordringar og flotte naturopplevingar, er det på tide å rusle tilbake til bilane. Dagen har vore lang,og det er mange trøytte hovuder og svoltne magar. Du tar med deg lærdommen frå turen inn til breen, og pakkar sekk og utstyr skikkeleg. Deretter vil du berre koma deg til bilen. Lars i gruppa er allereie byrja å gå, tydelegvis er det fleire som vil heim til dusj og middag. Du ventar på dei to siste, før de og legg avgårde. Når det kjem halveggs, ser de plutseleg at elva som de passerte om morgonen er blitt dobbel så stor. Kan det vere forsvarleg å passere den der de gjekk om morgonen? Lars som gjekk først, kan de ikkje sjå, og veit derfor ikkje kva han har gjort. Sjølv bestem de dykk for å prøve å krysse ho litt lenger oppe i lia. De kjem opp i mykje morenemateriale, noko som gjer det enklare å krysse elva. Du huskar ikkje på fallepisoden din før om dagen, og klatrar over dei sleipe steinane utan betenkning.

Bak ein stor stein, dukkar plutseleg Lars opp. Han har vrikka foten stygt, etter at han hoppa ned frå den store steinen utan å tenke på at steinen han skulle lande på var sleip og glatt.. Han hadde gløymt å ta med seg førstehjelpsutstyret sitt, og sat berre å håpa på at du og dei to andre kom til å velje same veg som han over elva. Du har huska førstehjelpsutstyr, og tek på han støttebandasje, slik at han ville klare å komme seg fram til bilen utan for mykje smerte. No går de samla resten av vegen, med tanken om at noko liknade kan skje med dei som evt ville gått bakerst. Tempoet går no veldig seint, med ein skada i gruppa. Du går bakerst i rekka, og hører plutseleg ein lyd av eit brak. Du snur deg, og ser at det kjem eit steinsprang nedover fjellet 50 meter bak dykk. Igjen har gruppa flaks på denne turen.. Du snur deg, og ser bilen i sikte. No skal det bli godt å kome heim..

Sjølvsagt er det mykje som er farlegare på bretur, enn å gå til og frå breen. I Skredboka, håndbok i brevandring, nemner bl.a Haslene (2008) farar som sprekker, isfall, været, snøblindheit, utstyrsvikt osv. Men det er så lett å gløyme at uhell også kan skje utanfor breen. Alltid tenk konsekvens. Alltid ha fokus. Aldri gjer ting halvvegs. "Turen er ikkje ferdig når toppen er nådd eller ved brekanten. Turen er først over når alle er kommet tilbake". (Haslene, 2008; 132).

Kilder:

Haslene, S (2008). Breboka. Håndbok i brevandring. Den Norske Turistforeningen, Oslo. 

Planters bruksområder.

 

Eg har alltid elska å vere på fjellet. Vi er svært gode vener, og det har alltid vore oss to. Men då B2 friluftsliv ved Sogndal var på studietur i høgfjellet 5-10.09.11, skjedde det to ting. Eg fekk fleire vener på fjellet. Store, små, snille, gode og farlege. Det andre eg lærte, er at utnytting av venner faktisk er ganske lurt. Min nye og kjære venn blåbær fekk verkeleg gjennomgå. Den blei utnytta til frukost og lunsj kvar dag. Det er det som har fasinerte meg mest, korleis mange plantar har blitt brukt til ulike ting gjennom generasjonar. Mat, medisin, gift og godterier. Dei fleste har og gamle historiar og myter dei fortel om seg sjølv, der nokon er svært så artige! Tenkte her eg skulle dele litt av mine nye venners bruksområder. Det er så mykje å fortelje, men venner har også hemmeligheiter. Så dersom du synest det er spennande, får du sjølv komme deg ut i fjellet med floraen i hånda og snakke med blomstene. Dei fortel som oftast ivrig, dersom du kjem på besøk og tek kontakt.

Blåbær er veldig vanleg i heile Norge. Nokre bur langt under skoggrensa, der mange kan strekke seg så langt som 70-80 cm. Andre bur på snaufjellet, der forholda for høgdevekst er dårleg. Her stoppar ofte veksten på 10 cm. Dei er flinke til å finne seg til rette, men trivst best på sur og næringsfattig jord. Etter vinterens kalde tid, våknar blomstene i mai-juni. Når det nærmar seg juli-august, byrjar dei små blå å få fargen sin. Nokon får ein mørkeblå blå farge, andre blir nesten svart. Grunnen til fargeforskjellen er eit voksovertrekk, som ikkje dei svarte bæra har. Men som mennesker, alle er like inni. Det raude deilige kjøttet skiller seg godt frå det liknande bæret blokkebær, som nesten er fargelaus inni. Men uansett farge, kan alle blåbærbuskane gå gjennom sin årlige syklus i heile 20-35 år, før dei takkart for seg! (Almaas Dueskar, 2005; Kristoffersen, 2007; Møller og Christensen, 2011).

Fargestoffet til blåbær er antocyanidiner, som er blåbærets eige immunforsvar. Det beskytter bæra mot mikroorganismar. Når vi et bæra, overførast desse antocyanidene til vår kropp. Slik får vi mange helsegevinstar av å ete blåbær. Og dess sterkar blåfarge bæra har, dess meir antocyanider inneheld dei. Ein ser og tydeleg den blå fargen på tunga og hendene når et blåbær. Det eineste som er kjedeleg med dette, er dersom ein får blåbær på klær. Dette kan vere vanskeleg å fjerne. Det viktigaste er å fjerne flekkane før vi vaskar klærene i maskina. Her finnst ulike tips. Ein kan for eksempel gnikke ei sitronskive på flekken, eller helle kokande vatn over. Ved blåbær på hender og tunge, gni dei i blokkebær.

Som kjendt for mange er blåbær supersunt. Kvifor? Dei inneheld enorme mengder antioksidanter, C-vitaminer, jern, magnesium osv. Av desse grunnane er båbær bl.a ei gammal medisinplante. Dei er bl.a brukt som kur mot diare og urinveisinfeksjon, og er noko av det beste ein kan ete for å unnga hjarte-og karsjukdommar (Almaas Dueskar, 2005). Det skal og vere svært bra for synet, spesielt dersom ein er diabetikar. Alle diabetikarar får gradvis dårlegare syn. Det seiast at dersom dei et blåbær jamnt, kan det utsette denne prosessen. (Almaas Dueskar, 2005; Kristoffersen, 2007; Møller og Christensen, 2011).

Personleg har eg lagt min elsk på desse bæra. Det finnst ingen begrensningar på kva godt ein kan lage av dei. Graut, vin og pai er få eksempel. Under krigen blei dei tørka, og brukt som erstatning for rosiner (Almaas Dueskar, 2005). Det som er praktisk, er at dei modnast på ulike tidspunkt. I lavlandet modnast dei ofte tidleg. Når vi har ete opp desse, byrjar bæra på fjellet å modnast. Med andre ord, blåbær heile sommaren, og vel så det. Vil du ha blåbær
heile året, kan ein fryse dei som bær eller syltetøy.

Dette er noko eg synes er veldig spennande. Planter som kan brukast til mat. På denne høgfjellsturen hadde eg med meg havregryn til frukost, og kvar dag plukka eg blåbær som eg hadde oppi. Dette gjorde til at eg gleda meg vilt til frukost kvar dag! (Almaas Dueskar, 2005; Kristoffersen, 2007; Møller og Christensen, 2011).

Tales blåbærfrukost:

   Havregryn

   Vatn

   Blåbær

   Jordbærsyltetøy på skviseflaske

   Kokande vatn

Kok opp vatn. Imens knertar ein blåbera på tallerken, og blandar så inn syltetøyet. Rører dette godt saman, og heller så havregryna over. Dette blandast godt! Når vatnet kokar, heller ein dette over blandinga. Fyller vatn opp til kanten av havregrynblandingen. Så lar ein havregryna svelle i nokre minutt. Før ein set skeia på plass, strør ein rosiner over på toppen! Kor mykje blåbær, syltetøy og rosiner ein vil ha er opp til kvar enkelt, bestemt av smak og behag. Bon apetit!

Havre, blåbær og syltetøy-blanding

Klar til å etast, nam!

Fjelløyentrøst

Ganske vanleg i heile fjellheimen. Men sjølv om den ser søt og uskuldig ut, er den ikkje det. Den er ein halvparasitt, som snylter på røttene til andre planter. Det norske namnet kjem av at planta blei før brukt mot augesjukdommar og augeproblem. Då lagar ein urtete av planta, rensar teen og brukar det som augedropar. Mot betennelsar i munn og svelg kan urtete av øyentrøst brukast som munnskyllevæske eller gurglevann. Barn med dårleg immunforsvar kan og drikke te laga på planta, for å betre almenntilstanden. (Kristoffersen, 2007; Møller og Christensen, 2011).

Tepperot

 Har blitt brukt til å lage farge på ull. Dersom ein tilførte jern ville fargen bli sterkare. Den har også blitt brukt i folkemedisin i svært mange samanhengar. Vore brukt mot bl.a: Sår, blødingar, naseblod, diaré, blødande tannkjøtt, tannkjøttbetennelse og andre betennelsar i munn og svelg, halsinfeksjonar, magekatarr, irritabel tjukktarm, eksem, utslett, menstruasjonsproblem, utflod og sprukne lepper. Namnet kjem frå ordet tapp, som betyr propp. Dette fordi ein kunne bruke den mot diare. Ved å drikke te av tepperoten stoppa ein diaren. Som om ein sat ein propp i bakenden. (Kristoffersen, 2007; Møller og Christensen, 2011).

Groblad

Er ofte dominerande langs stiar, fordi den toler svært godt å bli tråkka på. Har bl.a blitt kalla “kvit manns plage” av indianarar, fordi den toler så mykje tråkk. I tilleg kalte indianarane den for “kvit manns fotspor”, fordi den blei teke med over Atlanteren av europearar. Planta skal elles ha fått sitt ordentlege namn fordi den skal ha ein evne til å lege sår. Baksida skal trekke ut bakteriane, medan framsida skal få såret til å gro fortare igjen. Blada kan og høstast om våren og forsommaren, og brukast i salat og grønsaksblandingar. Strimla kan dei og bakast i brød eller fungere som eit vegetarisk pålegg. Det pressast og olje av frøa, og dei kan gratinerast saman med andre grønsaker. Blomsterknappane kan etast rå eller steikt. Smaken minner om sjampinjongar. (Kristoffersen, 2007; Møller og Christensen, 2011).


Som du skjønnar finst det mange spennande bruksområde og historiar til mange små og store planter. Det er kjekt å lære blomane å kjenne på denne måten, og ikkje berre lære lukt og utsjånad. Det skjular seg mykje meir bak ein vakker fasade. Kom deg ut på tur, og bli kjendt med dei du og! Eg trudde ikkje ein fjelltur kunne gje eg meir enn den alltid har gjort, men jaggu meg..

Turens meny
Dag 1: Kyllingwinetter, potetmos og salat.

Dag 2: Fiskekaker og salat i pitabrød.

Dag 3: Toro Stroganoff gryte, med kjøttdeig og coscos.
Dag 4: Toro Bolognese gryte med kjøttdeig og potetmos.

Dag 5: Toro Pasta di Parma, med bogskinke og brokkoli.

Pasta di Parma

Bolognese

                                                                                               



Kyllingwienetter

Kilder:

Almaas Dueskar, E (2005). Elisabeths side (internett). Tilgjengeleg på http://www.dueskar.net/ . Besøkt 11 september, 2011.

Kristoffersen, T (2007). Det blomstrende fjellet. Vigmostad og Bjørke, Bergen.

Møller, K.B og Christensen, K.I (2011). Flora. Faktum.



Kameratredning i kano.

1-2-3, splesj! Den eine av to kanoar har kvelva. Vatnet er kaldt, men begge personane i den velta kanoen har heldigvis på seg redningsvestar og har ikkje teikn til panikk. Ein kano nummer tre står litt lenger unna og studerar hendinga. Kvifor i alle dagar hjelper dei ikkje til? Jo, for her sitter to faglærarar i friluftsliv og studerar korleis dei to kanoane med tilsaman 4 studentar gjennomfører ein planlagt kameratredning i kano. 23-25.08.11 var B2 friluftsliv i Sogndal på kanotur, for bl.a å lære kameratredning i kano, og korleis håndtere generelle ulykker.

No er det viktig at dei personane i vatnet ikkje får panikk, men klarar å tenke og fokusere på oppgåva si. I panikk kunne dei prøvd å komme seg opp i redningskanoen, noko som kunne medført endå ein kanovelt. Men sidan desse to personane har redningsvest, ligg dei rimeleg trygt i vatnet. Det som det er lurt å byrje med, er å få tak i årene. Desse er sjølvsagt viktige å ha, skal ein kunne padle seg tilbake til land. Dei leverast så til redningskanoen. Deretter må ein få snudd kanoan rett veg igjen, og samstundes tømt den for vatn.

Kano 90 graders midtskips
mot redningskano.



Kjølen opp, kano tømmes for vatn.



                   Kanoen førast 90 gradars midtskips mot redningskanoen. Pers 1 i vatnet stabiliserar redningskanoen ved å henge seg fast på eine enden av redningskanoen. Pers 2 i vatnet hjelper til å løfte den kvelva kanoen opp over redningskanoen. Her skal kjølen vende opp. Etter at dette er gjort, henger han og seg fast på andre enden av redningskanoen for å gi ytterlegare stabilitet. Når kanoen er plassert over redningskano over vassflata, løfter redningspersonane kanoen eit par gongar frå kvar side for å tømme den heilt for vatn. Så kan kanoen snus, og førest på ut på vatnet igjen. Kanoen plasserast parallellt med redningskanoen. Redningspersonane tek padleårene sine, og plasserar padlebladet under kanten på yttersida av den andre kanoen. Dei legg så vekt på t-grepet i sin kano, for igjen å stabilisere. Person 1 kan så komme seg opp i kanoen igjen. Han kjem mellom dei to kanoane, tek tak i begge to og løfter seg så opp i sin eigen kano. Etterpå gjer person 2 det samme. Dei får årene sine igjen, og er endeleg på trygg "grunn". No er det berre å komme seg i land å få på seg tørre klær.

Dette var som sagt ein planlagt kanovelt, der ein hadde rimeleg bra kontroll. Men det som er viktig å huske på, er at ein aldri kan vere heilt sikker på korleis studentar vil reagere på ei slik øving. Men hos oss gjekk det svært bra denne gongen. Vi fekk alle prøvd oss i korleis vi skal gjennomføre ein kameratredning. Dette har eg sjølv gjort ein del gongar før, men det er noko ein aldri kan øve nok på. Å lese og høyre korleis det skal gjerast er ein ting. Å få gjennomføre i praksis og oppleve, alt for omega! I Kroppsleggjort kunnskap og livredning i vann, legg Trond Augestad vekt på viktigheita av dette med å erfare og prøve ut i praksis. Her fortel han at kroppsliggjort kunnskap er som ordet tilseier, ein type kunnskap som sit i kroppen når den først er lært (Augestad. 2011;1). Å få inn slike grunnleggjande ferdigheiter i kroppen, kan vere viktig for å redde liv. Med andre ord, gjer situasjonar så realistiske som mogleg, og gjennomfør slik situasjonen kan bli.

 

Friluftslivlæraren vår hadde med seg eit tørkle han hadde fått på førstehjelpskurset Wilderness Medicine Institute, Wilderness First Aid kursvardering, i regi NOLS . Dette illustrerar viktige moment i generelt alle redningssituasjonar. Å bl.a følge regelen STOPP kan vere svært viktig i mange situasjonar, dersom redninga skal ende positivt. Regelen gjeld som følger: S-stopp, T-tenk, O-organiser, P-planlegg, P-prioriter. To sekundar med litt planlegging, kan utgjere stor forskjell! Ved redning i vatn bør tre små tankar svirre raskt i hovudet før du hopper uti: Er personen så langt frå land at du bør bruke båt/flåte for å komme deg ut til han? Er personen så vill og stressa at du bør ta med ein forlenga arm? Og få så nokon til å ringe etter hjelp.

 

 Odd Lennarts "innertiarar" i førstehjelpsskrinet:

- Strips/teip til kuttskadar. Kuttskadar er ved "Lennox" sin erfaring den hyppigste.

- Sterile hanskar for å beskytte seg sjølv.

- Mix mellom ibux og paracet. Mykje betre enn f.eks paralgin forte.

- Tablettar mot allergi (antihistaminer, zyrtec). Eit tips er å ha tablettane i ei gammalt compeed-eske, for å unngå evt øydeleggingar av tablettane.

- Dispril mot hjarteproblemar. Viktig at person tek det heilt med ro med inntak av tablett.

- Pyntegele, dersom nokon har diabetes og får føling.

- Epipen/adrenalinsprøyte for ekstreme situasjonar. Denne er reseptbelagt.

- Ansiktsmaske

- Sprøyte som ein kan fylle reint vatn på, for skylling av sår.

- Fyrstikker til sterilisering, f.eks pinsettar som brukast av fleire.

+ Doktorteip er og ofte lurt å ha med seg i tillegg til sportsteip. Doktorteip er ikkje så tett som sportsteipen, og er ofte betre eigna til f.eks gnagsår. Ved sportsteip kan det bli fuktig, vatn kjem ikke ut, og det blir meir "gnissing".

 Ulike brennarar til matlaging.

Rødsprit: Lett antenneleg, og frys ikkje før rundt -42 gradar. Fint dersom ein har god tid. På kosetur med barn passar dette fint, f.eks til suppelaging og div. Men det er lite effektfullt. Er ein del ulykker, der bl.a mange fyller på med meir rødsprit for tidleg. Det sotar og svært mykje. Mykje sot førar igjen til mindre effekt. Eit lite tips for å minske sotinga ørlitegranne, er å blande inn litt vatn i rødspriten, med forhaldet vatn: rødsprit -> 10:90 prosent.

Parafin: Kan brukast i ganske høge kuldegradar. Men er veldig kjedeleg å få i seg parafin. Dersom ein sleikar seg på ein fing med parafin, vil ein få ekstremt magetrøbbel! Er svært viktig å vere sikker på at behaldaren er tett, og aldri pakk mat ilag med parafinbrennar!  Ein må og bruke rødsprit til forvarming.

Bensin: Dette var faktisk forbudt inntil 1991. Bruker ikkje vanleg bensin, men rensa. Har eit kraftig drivstoff, ingen forvarming, fint til oppkok av vatn, bra til vintersbruk. Men er veldig brannfarleg og eksplosiv. Her må ein vite kva ein driv med. Ein del avgassar, og bråkar litt. 

Gass: Veldig enkel i bruk, ingen forvarming. Men dersom det er svært kaldt, må ein "varme" gassen før den kan brukast. Dette kan gjerast f.eks ved å legge gassboksen inntil kroppen osv.

Her er det og viktig å passe på at ein kjøper riktig gassboks til riktig brennar! Gassboksane inneheld og ulike forhold av gassane propan (isopropanol) og butan. Propan tolar kulde ned til -40 gradar, butan rundt 0 gradar. Altså, dess høgare prosentinnhald av propan, dess betre eigna til vintersbruk.





Turens meny

Dag 1: Middag: Wok med kyllingstrimler (ferdisteikt på forhånd) og nudlar.

            Dessert: Banan og sjokolade i folie.

Dag 2: Middag: Burger. Ferdige karbonder. Burgerbrødet laga vi sjølv, med pinnebrød-deig.

            Dessert: Steikte epler med sukker og kanel, i folie.

Wok

Stekte epler :)

 Kilder:

Augestad, T (2011). Kroppsleggjort kunnskap og livredning i vann. Norges idrettshøgskule. Oslo.

Temahefte fra Midt-Agder friluftsråd. Naturskule kano (internett). Tilgjengeleg på http://www.midtagder-friluft.no/attach?page=Filer%2FMAF+-+Kano+Temahefte.pdf. Besøkt 30 august, 2011.